Hibe Nedir Helal mi? Edebiyatın Merceğinden Bir İnceleme
Kelimeler, insana yalnızca anlam taşımaz; aynı zamanda vicdanın, ahlâkın ve inancın aynası olurlar. Bir edebiyatçı olarak, “hibe” kelimesini ilk duyduğumda zihnimde yankılanan şey, kuru bir hukuk terimi değil, insanın vermekle, paylaşmakla, adanmakla imtihanıdır. Edebiyat, kelimelerin ardındaki ruhu görmeyi öğretir bize. “Hibe nedir helal mi?” sorusu, yalnızca dini ya da ekonomik bir mesele değildir; bu, insanın niyetinin ve içsel dengesinin sınandığı bir temadır.
Hibenin Kelime Kökü ve Anlatıdaki Yeri
Hibe, Arapça kökenli bir kelimedir; “karşılıksız verme”, “bağışlama” anlamına gelir. Ancak bu kelimenin derinliği, sözlükteki tanımın ötesindedir.
Bir yazar için hibe, bazen bir karakterin kendinden ödün vermesidir; bazen bir annenin sevgisi, bazen bir dostun sessiz fedakârlığıdır.
Edebiyatın büyük isimleri — Victor Hugo, Fyodor Dostoyevski, Halide Edib Adıvar — eserlerinde insanın verme edimini sorgulamışlardır. “Vermek” yalnızca bir eylem değildir; niyetin aynasıdır.
Dostoyevski’nin Suç ve Ceza’sında Raskolnikov’un vicdanıyla boğuşurken Sonya’ya yönelttiği gözlerde, bir tür manevi hibe gizlidir. O, affı ararken kendi benliğinden bir parçayı bağışlar.
Hibenin Helalliği: Niyetin Ahlaki Boyutu
Edebiyatla dinin kesiştiği yerde, niyetin önemi belirginleşir. Bir hibe, eğer gösterişle, üstünlük duygusuyla veya çıkar beklentisiyle yapılıyorsa, artık helalliğini kaybeder.
Gerçek hibe, kalpten doğar. Edebi anlamda helallik, yalnızca dini bir hüküm değil, aynı zamanda karakterin içsel bütünlüğüdür.
Bir karakter düşünün: Malını, zamanını ya da sevgisini başkalarına verir; ama bunu kendi vicdanını aklamak için yapıyorsa, bu hibe midir, yoksa bir tür arınma oyunu mu?
Edebiyat bize bu soruyu sıkça sordurur. Yunus Emre’nin dizelerinde geçen “Mal da yalan mülk de yalan / Var biraz da sen oyalan” ifadesi, hibeyi dünyevi çıkarların ötesinde bir sadelikle yorumlar.
Burada helal, yalnızca verilende değil, vereni arındıran niyettedir.
Edebi Metinlerde Hibenin Temsili
Birçok klasik metinde, hibe teması doğrudan ya da sembolik biçimde karşımıza çıkar.
Örneğin, Shakespeare’in Kral Lear’ında kral, ülkesini üç kızına “hibe eder.” Ancak bu hibe, sevgiye değil, dalkavukluğa dayanır. Sonunda Lear, maddi hibeyle manevi kaybın farkına varır. Bu sahne, hibenin helalliğinin yalnızca niyetle korunabileceğini çarpıcı biçimde gösterir.
Benzer şekilde, Orhan Pamuk’un romanlarında karakterler sıklıkla “vermek” ve “kaybetmek” arasında gidip gelirler. Pamuk’un Masumiyet Müzesi’nde Kemal, aşkı uğruna zamanını, hayatını, hatta kimliğini hibeler.
Burada helal, sadece dini değil; duygusal bir onurluluk biçimidir.
Modern Dünyada Hibe ve Ruhun Yorgunluğu
Günümüzde hibe, çoğu zaman ekonomik veya kurumsal bir kavram olarak kullanılıyor.
Hibe projeleri, destek fonları, burslar… Fakat modern insan, “vermek” eylemini ruhsal anlamından koparıyor.
Edebiyatın diliyle söylersek, insan artık “verdiği” şeyin değil, “kazandığı” şeyin peşinde.
Oysa bir şiir, bir hikâye, bir gönül selamı bile hibedir. Kelimenin gücü bazen bir el uzatmadan daha kalıcıdır.
İnsanın ruhsal doyumu, karşılıksız bir iyiliğin, samimi bir kelimenin ya da sessiz bir fedakârlığın içinde gizlidir. Edebiyat, bu sessiz hibeleri hatırlatır.
Çünkü gerçek hibe, ne elin verdiğidir ne de cebin; kalbin yöneldiği, niyetin aydınlattığı şeydir.
Sonuç: Hibenin Edebi ve Ahlaki Yankısı
Sonuç olarak, “Hibe nedir helal mi?” sorusu, sadece fıkıh kitaplarının değil, romanların, şiirlerin ve hikâyelerin de cevabını aradığı bir sorudur.
Edebiyatın evreninde helal, bir hükümden çok bir ruh halidir. Gerçek hibe, insana insan olmayı hatırlatır.
Bir kelimeyle affetmek, bir bakışla umut vermek, bir suskunlukla huzur bırakmak — bunların her biri bir hibedir.
O hâlde edebiyatın diliyle söyleyelim: Helallik, kalbin şeffaflığında saklıdır.
Ve en büyük hibe, insana kendi ışığını hatırlatabilen kelimelerdir.